Za 2019. godinu, 28 država članica EU dostavilo je podatke i nacionalne izvještaje o zoonozama i rezultatima praćenja u hrani, životinjama, hrani za životinje i epidemijama koje se prenose hranom. Pored toga, podatke i izvještaje predale su četiri države članice Evropskog udruženja slobodne trgovine (EFTA): Island, Norveška, Švicarska i Lihtenštajn. Djelomični podaci i izvještaji o zoonozama i rezultatima praćenja u hrani, životinjama, hrani za životinje i epidemijama koje se prenose hranom, dostavljeni su i od pretpristupnih zemalja: Albanije, Bosne i Hercegovine, Republike Sjeverne Makedonije, Crne Gore i Srbije. Podaci su dostavljeni elektroničkim putem u EFSA bazu podataka o zoonozama, putem EFSA-inog okvira za prikupljanje podataka (DCF). Rok za dostavljanje podataka bio je 31. maj 2020. godine.
Zoonoze (od grčkih riječi zoon – životinja i nosos – bolest) predstavljaju skupinu zaraznih bolesti, zajedničkih ljudima i pojedinim životinjskim vrstama, koje se mogu prenositi sa životinja na ljude i obratno. Uzročnici zoonoza se prvenstveno nalaze među životinjama ali se pod određenim okolnostima mogu prenijeti i na čovjeka. Izvori širenja zoonoza mogu biti i domaće i divlje životinje.
Ljudi se mogu inficirati direktno preko živih životinja (kontaktom sa slinom, izmetom, mokraćom, te ugrizom ili ogrebotinom) ili nakon konzumiranja onečišćene hrane životinjskog porijekla. Težina simptoma oboljenja u ljudi može varirati od blagih simptoma do po život opasnih stanja. Zoonoze mogu biti posebno opasne za bebe i djecu, trudnice, starije osobe, te za ljude s oslabljenim imunološki sistemom. Svake godine milioni ljudi obole od zoonoza porijeklom od hrane.
Zoonoze su poznate kroz mnoga stoljeća, a do danas ih je opisano preko 200. Kao patogeni organizmi koji mogu biti uzrokom pojave zoonoza najčešće se navode organizmi mikroskopske veličine poput virusa, bakterija, parazita, gljivica ili drugih nekonvencionalnih uzročnika poput priona. Najčešće su, ipak, zoonoze uzrokovane bakterijama među kojima, kao značajnije treba navesti Salmonellu i Campylobacter. Glavni simptomi kod zoonoza uzrokovanih navedenim bakterijama su: povišena temperatura, dijareja, bolovi u trbuhu, slabost i mučnina.
Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (eng. World Health Organization – WHO) oko 75% svih infektivnih bolesti koje su pogodile ljude u zadnjih desetak godina uzrokovano je patogenim organizmima koji potječu od životinja ili od proizvoda životinjskog podrijetla. Velik broj tih bolesti imaju potencijal za širenje na različite načine i na velike udaljenosti te vrlo lako mogu postati globalni problem, a najbolji primjer za to je i trenutna pandemija COVID-19. Naime, COVID-19 je zoonozno oboljenje uzrokovano virusom SARS-CoV-2, koji vodi porijeklo od slijepih miševa, a na čovjeka je prešao indirektno – putem vektora (najvjerovatnije pangolin –vrsta mravojeda).
Pojedine se zoonoze, poput bjesnoće, bruceloze, lišmanioze i ehinokokoze kontinuirano pojavljuju u većem broju zemalja, naročito u zemljama u razvoju u kojima pogađaju najsiromašnije dijelove ljudske populacije, uzrokujući velik broj oboljenja, koji se godišnje mogu iskazati u milionima, od kojih velik broj ima i smrtan ishod. Pored toga, važnije zoonoze utječu na efikasnu proizvodnju hrane životinjskog podrijetla i stvaraju prepreke u međunarodnoj trgovini životinja i proizvoda životinjskog podrijetla te se stoga može zaključiti da imaju važan utjecaj na socioekonomski razvoj.
Prema najnovijem izvještaju o zoonotskim bolestima, sačinjenom od strane Evropske agencije za sigurnost hrane (European Food Safety Authority – EFSA) i Evropskog centra za prevenciju bolesti (European Centre for Disease Prevention and Control – ECDC), čini se da se broj prijavljenih slučajeva bolesti ljudi uzrokovanih bakterijama Campylobacter i Salmonella u cijeloj Europi stabilizira u posljednjih pet godina.
Kampilobakterioza, koja je od 2005. godine najzastupljenija gastrointestinalna bolest u EU, od koje je oboljelo više od 220.000 ljudi u 2019. godini. Salmoneloza je bila druga zoonotska bolest u EU od koje je oboljelo oko 88.000 ljudi.
Sljedeće najčešće prijavljene bolesti bile su infekcije sa Escherichia coli (Shiga toxin-producing Escherichia coli – STEC) koje proizvode šiga toksin, zatim jersinioza i listerioza. Trend potvrđenih slučajeva listerioze kod ljudi bio je stabilan u periodu 2015-2019, nakon dugog perioda rasta. U 2019. godini zabilježen je 2.621 slučaj listerioze koji uglavnom pogađa ljude starije od 64 godine. Bila je to najteža zoonotska bolest, sa visokim stopama hospitalizacije (92%) i smrtnim ishodom (17,6%).
Izvještaj također prati i epidemije uzrokovane hranom u EU, odnosno događaja tokom kojih najmanje dvoje ljudi oboli od iste bolesti, od iste kontaminirane hrane. Salmonela je ostala najčešće otkriveni uzročnik i prouzrokovala je 926 žarišta, ali se broj epidemija uzrokovanih S. Enteritidis smanjio. Najčešći izvori epidemije salmoneloze bila su jaja i proizvodi od jaja. Norovirusi u ribi i ribljim proizvodima prouzrokovali su najveći broj (145) žarišta sa „jakim dokazima“ koji ukazuju da je izvor oboljenja hrana.
Ukupno je zabilježeno 5.175 žarišta uzrokovanih hranom u 2019. godini, što je pad od 12,3% u odnosu na 2018. godinu.
Izvještaj također uključuje podatke o Mycobacterium bovis / caprae, Brucella, Yersinia, Trichinella, Echinococcus, Toxoplasma gondii, bjesnoći, Q groznici, virusu zapadnog Nila i tularemiji. Prikaz učestalosti pojedinih zoonoza obuhvaćenih ovim Izvještajem, dat je u tabeli ispod.
Tabela 1. Prijavljene hospitalizacije i smrtni slučajevi uzrokovani zoonozama, sa potvrđenim slučajevima kod ljudi u EU tokom 2019. godine
| Oboljenje | Broj potvrđenih
slučajeva kod ljudi |
Bolničko liječenje | Smrtni ishod | ||||||
| Status poznat i dostupan (%) | Broj država članica koje izvještavaju (b) | Prijavljeni hospitalizovani slučajevi | Udio hospitalizovanih (%) | Ishod poznat i dostupan (%) | Broj država članica koje izvještavaju (b) | Prijavljeni smrtni slučajevi | Udio smrtnih slučajeva (%) | ||
| Kampilobakterioza | 220,682 | 29.1 | 16 | 20,432 | 31.8 | 78.0 | 17 | 47 | 0.03 |
| Salmoneloza | 87,923 | 44.5 | 15 | 16,628 | 42.5 | 71.8 | 17 | 140 | 0.22 |
| STEC infekcije | 7,775 | 37.3 | 18 | 1,100 | 37.9 | 61.0 | 20 | 10 | 0.21 |
| Jersinioza | 6,961 | 27.4 | 15 | 648 | 33.9 | 57.0 | 14 | 2 | 0.05 |
| Listerioza | 2,621 | 51.1 | 19 | 1,234 | 92.1 | 65.1 | 20 | 300 | 17.6 |
| Tularemija | 1,280 | 22.8 | 12 | 149 | 51.0 | 21.6 | 13 | 1 | 0.36 |
| Ehinikokoza | 739 | 33.3 | 14 | 109 | 44.3 | 31.4 | 14 | 2 | 0.86 |
| Q groznica | 950 | NA(c) | NA | NA | NA | 67.3 | 13 | 4 | 0.63 |
| Infekcija virusom zapadnog Nila | 443 | 83.7 | 9 | 347 | 93.5 | 99.3 | 11 | 52 | 11.8 |
| Bruceloza | 310 | 44.5 | 11 | 98 | 71.0 | 36.8 | 12 | 2 | 1.75 |
| Trihineloza | 96 | 16.7 | 5 | 6 | 37.5 | 25.0 | 7 | 1 | 4.20 |
| Bjesnilo | 4 | NA(c) | NA | NA | NA | 75.0 | 3 | 3 | 100.0 |
| MS: država članica.
(a): Umjesto potvrđenih slučajeva kod ljudi, uključen je ukupan broj slučajeva kod ljudi. (b): Nisu sve zemlje prijavile slučajeve svih bolesti. (c): NA: Nije primjenjivo jer se podaci ne prikupljaju za ovu bolest. |
|||||||||
Izvor: The European Union One Health 2019 Zoonoses Report, European Food Safety Authority, European Centre for Disease Prevention and Control, APPROVED: 19 January 2021, DOI: 10.2903/j.efsa.2021.6406, EFSA Journal 2021;19(2):6406
https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/6406
ONE HEALTH – ONE WORLD – ONE FUTURE
Pripremio i obradio: Rusmir Goletić, DVM